Thực hiện chỉ đạo của
Ủy ban Thường vụ Quốc hội và để tiếp tục lấy ý kiến rộng rãi của các nhà khoa
học, nhà giáo, nhà quản lý giáo dục đại học (GDĐH) nhằm hoàn thiện một bước nữa
dự thảo Luật GDĐH sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua tại kỳ họp thứ
3 (dự kiến diễn ra vào tháng 5/2012), ngày 6/2/2012, tại Thủ Dầu Một (Bình
Dương), Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc
hội phối hợp với Trường ĐH Bình Dương đã tổ chức tọa đàm chuyên sâu về vấn đề
cơ cấu tổ chức, hoạt động của hội đồng quản trị (HĐQT) và vấn đề tài chính, tài
sản của cơ sở GDĐH tư thục.
Trường tư thục không
phải là doanh nghiệp?
Theo GS. Đào Trọng Thi,
hiện nay Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc
hội rất mong nhận được các ý kiến đóng góp cho dự thảo (lần thứ 5) Luật GDĐH
của các nhà khoa học, nhà giáo, nhà quản lý GDĐH tập trung vào các vấn đề: 1.
Mô hình tổ chức, hoạt động của HĐQT trong các cơ sở GDĐH tư thục, đặc biệt là
vấn đề mở rộng thành phần của HĐQT; vai trò và mối quan hệ giữa chủ tịch HĐQT
với hiệu trưởng; tiêu chuẩn đối với chức danh Chủ tịch HĐQT. 2. Xã hội hóa GDĐH
và vấn đề tài chính, tài sản của các cơ sở GDĐH tư thục, cơ sở GDĐH có vốn đầu
tư nước ngoài, trong đó làm rõ khái niệm lợi nhuận, phi lợi nhuận và vấn đề
phân phối lợi nhuận trong các cơ sở GDĐH tư thục; cơ chế, chính sách khuyến
khích nhằm phát triển cơ sở GDĐH tư thục không vì lợi nhuận. 3. Vấn đề quản lý
nhà nước và việc thực hiện quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tổ chức - nhân
sự, kế hoạch - tài chính; về các hoạt động đào tạo, hợp tác quốc tế, nghiên cứu
khoa học... trong các cơ sở GDĐH tư thục.
Dự thảo Luật GDĐH quy
định các cơ sở GDĐH ngoài công lập chỉ có một loại hình trường tư thục (các
trường dân lập sẽ phải chuyển đổi thành trường tư thục). Trường tư thục không
phải là doanh nghiệp, mà là các cơ sở GD hoạt động không vụ lợi, không thương
mại hóa, hoạt động trong môi trường sư phạm, không hoạt động trong môi trường
kinh doanh. Trường tư thục khác với doanh nghiệp ở chỗ HĐQT được mở rộng. Thành
viên HĐQT không chỉ có các nhà đầu tư có đóng góp vốn, mà còn có các nhà khoa
học đóng góp trí tuệ và đại diện của giảng viên (GV), công nhân viên, sinh viên
(SV)...Các quyết định của HĐQT không phụ thuộc vào người góp vốn. Chủ tịch HĐQT
được bầu theo nhiệm kỳ, phải là người am hiểu GD. Nhiệm kỳ của hiệu trưởng phải
theo nhiệm kỳ của HĐQT. Dự thảo Luật GDĐH lần này cũng quy định cụ thể độ tuổi
bổ nhiệm chức danh chủ tịch HĐQT và hiệu trưởng.
GS. Đào Trọng Thi cho
rằng, vấn đề phi lợi nhuận ở đây được hiểu là không
vì lợi nhuận,chứ không phải là không có lợi nhuận. Thực hiện xã hội
hóa GD, nhà đầu tư phải có quyền lợi hợp pháp, nhưng vẫn đảm bảo nhà trường (tư
thục) hoạt động không thương mại hóa. Để khuyến khích, thu hút nguồn lực xã hội
đầu tư cho GDĐH, dự thảo Luật GDĐH lần này quy định: “Cơ sở GDĐH tư thục hoạt
động không vì lợi nhuận, trong đó các cổ đông hoặc các thành viên góp vốn không
hưởng lợi tức hoặc hưởng lợi tức hàng năm không quá 1,5 lần lãi suất huy động
tiền gửi bình quân do Ngân hàng Nhà nước công bố”.
Dự thảo Luật GDĐH lần
này cũng đưa ra hai phương án quy định tỉ lệ lợi nhuận mà cơ sở GDĐH tư thục
bắt buộc phải để lại để sử dụng tái đầu tư cho hoạt động GD: 1. Dành tối thiểu
20% doanh thu của nhà trường và được miễn thuế phần này để thực hiện tái đầu tư
xây dựng cơ sở vật chất. Phần còn lại được sử dụng đầu tư cho hoạt động GD, mua
sắm trang thiết bị, bồi dưỡng GV, cán bộ quản lý, phục vụ các hoạt động của
người học, phân phối cho các nhà đầu tư và người lao động... và phải nộp thuế
theo quy định; 2. Cơ sở GDĐH tư thục cần dành một phần hợp lý khoản tài chính
chênh lệch giữa thu và chi từ hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học... để đầu
tư cho hoạt động GD. Tỉ lệ cụ thể phần tài chính phải trích lại này sẽ được quy
định trong các văn bản dưới luật cho phù hợp với tình hình thực tế.
Các chính sách ưu đãi
về thuế, đất đai, tín dụng... đối với cơ sở GDĐH tư thục không
vì lợi nhuận, dự thảo luật không quy định chi tiết, nhưng cho rằng
việc thực hiện các chính sách khuyến khích, ưu đãi này là cần thiết, để khuyến
khích, thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho GDĐH. Tuy nhiên, các chính sách ưu
đãi này phải đảm bảo thống nhất với các quy định của pháp luật, sẽ do Chính phủ
quy định cụ thể trong các văn bản hướng dẫn thi hành, để phù hợp với định
hướng, nhu cầu và điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của từng giai đoạn phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước.
Dự thảo Luật GDĐH cũng
quy định: giá trị tài sản tích lũy được trong quá trình hoạt động của cơ sở
GDĐH tư thục và giá trị của các tài sản được tài trợ, ủng hộ, hiến tặng cho các
cơ sở GDĐH tư thục là tài sản chung không chia, được quản lý theo nguyên tắc
bảo toàn và phát triển. Tài sản và đất đai Nhà nước giao cho cơ sở GDĐH tư thục
quản lý và tài sản cơ sở GDĐH tư thục được tài trợ, ủng hộ, hiến tặng phải được
sử dụng đúng mục đích, không chuyển đổi mục đích sử dụng và không được chuyển
thành sở hữu tư nhân dưới bất cứ hình thức nào. Việc rút vốn và chuyển nhượng
vốn đối với cơ sở GDĐH tư thục thực hiện theo quy định của Thủ tướng Chính phủ,
bảo đảm sự ổn định và phát triển của cơ sở GDĐH.
Nhà nước sẽ hỗ trợ cho
các trường không vì lợi nhuận
Theo GS. Trần Hồng
Quân, Chủ tịch Hiệp hội các trường ĐH, cao đẳng (CĐ) ngoài công lập, thực hiện
chủ trương xã hội hóa GD, hệ thống GD ngoài công lập huy động được nguồn lực
của xã hội và có tính tự chủ rất cao. Nếu Nhà nước đầu tư theo đối tượng SV
(không phân biệt công lập hay ngoài công lập) và chấp nhận sự đan xen sở hữu
(Nhà nước, xã hội, nhà đầu tư) sẽ xóa được ranh giới giữa trường công lập và
ngoài công lập. Đồng thời, sẽ tạo được sự cạnh tranh giữa các trường về chất
lượng đào tạo. Hiện nay, giữa trường công lập và trường ngoài công lập chỉ khác
nhau về quyền sở hữu tài sản, quản lý tài chính, tổ chức nhân sự, còn hoàn toàn
giống nhau về hoạt động chuyên môn, chương trình đào tạo, bằng cấp... Nếu được
Nhà nước hỗ trợ, đầu tư hợp lý, các trường ngoài công lập chắc chắn sẽ phát triển
tốt.
Thứ trưởng Bùi Văn Ga
cho rằng, Nhà nước sẽ hỗ trợ cho các trường tư thục không vì lợi nhuận. Tuy
nhiên, cần phải có tiêu chí và chính sách phù hợp. Mục 7, điều 60 của dự thảo
Luật GDĐH cũng đã nêu rõ: “Chính phủ quy định phương thức và tiêu chí phân bổ
nguồn ngân sách nhà nước cho các cơ sở GDĐH; tỉ lệ phần tài chính chênh lệch
giữa thu và chi từ hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học để đầu tư cho phát
triển cơ sở GDĐH tư thục; về tài chính của cơ sở GDĐH có vốn đầu tư nước ngoài
trong hoạt động GD. Trên cơ sở này sẽ xác định tiêu chí các cơ sở GDĐH tư thục
vì lợi nhuận hay không vì lợi nhuận để có chính sách đầu tư, hỗ trợ phù hợp”.
Theo Thứ trưởng Bùi Văn
Ga, Nhà nước chỉ hỗ trợ, đầu tư cho SV, không đầu tư cho trường. Như vậy, SV
học ở trường công lập hay trường tư thục đều được đầu tư như nhau. Mặt khác,
Nhà nước sẽ hỗ trợ bằng việc không đánh thuế các khoản kinh phí đầu tư cho hoạt
động đào tạo. Riêng khoản lợi nhuận mà các nhà đầu tư được hưởng, có thể bằng
hoặc cao hơn 1,5 lần lãi suất ngân hàng thì được coi là không vì lợi nhuận. Mức
độ tái đầu tư xây dựng cơ sở vật chất phục vụ đào tạo là 25% trên lợi nhuận
(không phải đóng thuế) có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, để tránh tình trạng
các trường sẽ tìm cách “lách luật”, như tăng lương cho GV, tăng các khoản chi
phí... để giảm lợi nhuận, có thể quy định tỉ lệ này là 20% doanh thu của trường.
Có một số ý kiến đề
nghị không quy định cứng về độ tuổi bổ nhiệm đối với chức danh hiệu trưởng; đề
nghị hiệu trưởng các trường ĐH tư thục không phải là người đại diện trước pháp
luật của nhà trường mà là chủ tịch HĐQT. Tuy nhiên, GS. Đào Trọng Thi cho biết,
Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của
Quốc hội nhận thấy quy định độ tuổi bổ nhiệm và nhiệm kỳ bổ nhiệm đối với chức
danh hiệu trưởng được thực hiện theo quy định của pháp luật về bổ nhiệm đối với
cán bộ lãnh đạo. Đồng thời, việc quy định hiệu trưởng là người đại diện của cơ
sở GDĐH chịu trách nhiệm trước pháp luật về quản lý, tổ chức triển khai hoạt
động của nhà trường là tuân thủ đúng quy định của Bộ luật Dân sự.
GS. Cao Văn Phường,
Hiệu trưởng Trường ĐH Bình Dương cho rằng: “Đối với các trường ngoài công lập
(không sử dụng ngân sách nhà nước trong tổ chức, hoạt động), luật nên quy định
thực hiện chế độ chỉ định thuế (nếu phải nộp thuế doanh nghiệp). Đối với những
trường bất vụ lợi (trường có tỉ lệ tối thiểu 20% doanh thu dành cho đầu tư phát
triển), luật nên quy định miễn thuế thu nhập doanh nghiệp. Ở các trường ĐH tư
thục, không nên quy định thêm tổ chức ban kiểm soát để kiểm soát tài chính, mà
nên giao cho các công ty kiểm toán thực hiện hàng năm”.
Đại diện một số trường
ĐH tư thục đề nghị không nên đưa vào luật tỉ lệ cụ thể cổ tức được hưởng bao
nhiêu lợi nhuận. Nếu quy định chặt tỉ lệ phần trăm lợi nhuận sẽ không khuyến
khích nhà đầu tư. Nhà đầu tư phải được sở hữu trọn vẹn phần nào họ đầu tư, đóng
góp vốn. HĐQT và hiệu trưởng có quyền chi những khoản hợp lý, không vi phạm
pháp luật. Nhà nước cần xây dựng cơ chế, chính sách, tiêu chí cụ thể trong việc
quản lý vấn đề tài sản, tài chính, để các trường tư thục không thể vụ lợi được.
Nhà nước dựa vào kiểm toán hàng năm để biết trường nào vụ lợi, trường nào không
vụ lợi, để phân loại các trường. Hiệu trưởng Trường ĐH Quốc tế Miền Đông (Bình
Dương) - ông Nguyễn Văn Phúc - còn đề xuất: “Nên coi ĐH tư thục là một doanh
nghiệp đặc biệt, có thể cổ phần hóa. Nhà nước cần tạo sự bình đẳng giữa ba nhóm
ĐH công lập, ngoài công lập và trường có yếu tố nước ngoài”.
Đào Quốc Toàn